Tarihin Abbas ibn Firnas — Fitaccen Masanin kimi8 na Duniya Musulmi (Wanda Ya Fara Hada Injin Tashi Sama "father of aviation") 

Tarihin Abbas ibn Firnas — Fitaccen Masanin Tashi na Duniya Musulmi”

Tun fil azal, tunanin mutum ya tashi ya bar ƙasa ya taka sararin sama ya kasance mafarki  — wani abu da ke jan hankali tun zuriyar ɗan adam. A cikin wannan doguwar tafiya ta tunani, gwaji da abubuwan mamaki, muka samu mutane da suka yi ƙoƙarin kansu su wuce  ƙasa. Daya daga cikin waɗannan fitattun masu tunani a cikin tarihin Musulunci da kimiyya shi ne Abbas ibn Firnas — wani masanin falsafa, injiniya, likita, mai nazari a lissafi da taurari, da kuma mai sha’awar ganin mutum ya iya haska kansa cikin iska. A wannan babi, zamu yi shigar magana zuwa ga rayuwarsa, yanayinsa, muhimmancin sa, da yadda labarinsa ke haɗa tarihi da tatsuniyoyi.

Mahimmancin Nazari

Dalilin da ya sa ya zama muhimmin batu don nazari ya fito ne daga haɗin gwiwar bincike, kirkire-kirkire, tarihi da falsafa. Abbas ibn Firnas ba mutum ne kawai ya yi ƙoƙarin sauka ba; ya kasance alamar ta, jaruntaka, da sake tunani a yayin da ake ƙoƙarin shawo kan gajimare da iska. Kuma yayin da muke ƙoƙarin fahimta, labarinsa yana tuna mana cewa tarihi ba koyaushe gaskiya ce tsabta ba; yana cike da ramukan rashin rubutu, kurakurai, fassarar da aka wuce da ƙarya. Wannan gabatarwa za ta jagorance ka cikin muhimman batutuwa: wanene Abbas ibn Firnas, a wane zamani ya rayu, menene ya yi, da ta yaya labarinsa ya kasance  gaskiya.

Yanayin Zamani da Asali

Mu fara daga  zamanin sa: Abbas ibn Firnas ya rayu a ƙarni na 9 (kimanin shekara 809/810 zuwa 887 CE) a cikin yankin Al-Andalus (Muslim Spain). Wannan lokaci ne na “Golden Age” na ilimi a duniyar Musulunci — inda Córdoba da sauran birane suka zama cibiyoyi na karatu, ilimi, fasaha da musayar tunani tsakanin Gabas da Yamma. A irin wannan yanayi, mutum mai son kimiyya zai samu dama da ƙalubale — dama don koyon falsafa, lissafi, taurari, optics, da fasaha; ƙalubale saboda manyan bambance-bambance na kayan aiki, ra’ayi, da rashin hanyar kimiyya tsari a yadda muke da shi yau.

An ce Abbas ibn Firnas ya kasance daga garin Ronda (a ƙasar Spain) a cikin lardin Takurunna. Amma akwai rashin tabbas game da asalinsa — wasu takardu sun bayyana cewa iyayensa sun kasance Berber, wasu kuma suna cewa yana daga cikin mutanen muladí (mutanen da suka zauna a kasar Musulunci daga ƙabilun da ba Larabawa ba). Sunan cikinsa shi ne Abu al-Qāsim Abbas ibn Firnās ibn Wirdās al-Takūrini. 

Rayuwarsa da ayyukansa ba su fito da cikakken tarihi daga kansa ba. Mafi yawan abubuwan da ake saninsu sun zo daga tarihin marubuta, musamman Ahmad al-Maqqari a ƙarni na 17, wanda ya tattara labarun da suka wuce. Wannan yana nufin akwai yuwuwar abubuwa da aka ƙara ko wanda aka canza su a tsawon lokaci ta hanyar ƙarar labarai. Don haka dole mu ɗauki labarinsa da hankali: wasu sassa suna da tushe mai ƙarfin tarihi, wasu kuwa suna zama abin tantancewa.

Ayyuka da Ra’ayoyi

Abbas ibn Firnas ya kasance “polymath” — wato mutum wanda ya kware a fannoni da dama. Ya yi aiki a fannonin lissafi, taurari (astronomi), likitanci, injiniya, fasaha, har ma da waka da mawaka. Wasu daga cikin abubuwan da aka danganta masa sune:

Ya ƙera na’ura da ke nuna motsin taurari da planets (planetarium ko kayan taurari) 

Ya samar da hanyar yin gilashi mara launi (clear glass) da lensa (“reading stones”) don kara nuna karatu da gani 

Ya kirkiri al-Maqata, agogo na ruwa (water clock) 

Ya yi ƙoƙarin tsarin kankare da yankan quartz crystal (yana da alaƙa da sarrafa duwatsu) 

Amma abin da ya fi daukar hankali shi ne ƙoƙarin sa na tashi sama — ko a kalla yin “glide” (ƙoƙarin tashi a cikin iska ba tare da injin ba).

Gwajin Tashi: Mafarki Ya Zama Ƙoƙari

A cewar marubuta, Abbas ibn Firnas ya yi ƙoƙari yin tashi a shekara 875 AD lokacin da yake kusan shekaru 65 zuwa 70. Ya kirkiro wani “glider” daga itace da siliki da fuka-fuki (feathers) da aka manne a jiki — kamar yadda tsuntsaye suke — sannan ya tashi daga wani tudu ko wuri mak tsawo ya bar ƙasa. 

An ce ya yi zirga-zirga a cikin iska na wani lokaci, amma lokacin saukarsa ya fadi ƙasa da ƙarfi, inda ya ji rauni a baya (back injury). Shi marubucin al-Maqqari ya bayar da labari cewa mutane sun ga cewa jirginsa ya tashi ƙasa da nisan da ake iya gani, amma ba a iya sarrafa yadda zai sauka yadda ya kamata — ba shi da “tail” (tsagin da zai taimaka wajen daidaitawa) a tsarin sa. 

Wannan ƙoƙari ya zama ɗaya daga cikin misalan farko a tarihi na mutum ya gwada tashi. Amma dole ne mu tuna: labari ne daga rubutun marubutan baya — babu rubuce-rubuce na zamani daga kansa da ke bayyana wata hanya mai tsabta da ya ɗauka, ko yadda ya ƙera jirgin sa a matakin fasaha. Wannan ya sa yawancin bayanai game da saƙo da nisan tashi da lokacin da ya ɗauka suke zama kusan tatsuniya.

Matsaloli da Kalubale na Tarihi

Ga mahimmanci cewa yayin da muke ƙaunar labarinsa, mu gane cewa akwai ramukan kuskure da rashin tabbas:

Marubuci na farko wanda ya bayar da labari game da tashin Abbas ibn Firnas shi ne Ahmad al-Maqqari, wanda ya tattara bayanai a ƙarni na 17, kusan 800 shekara bayan lokacinsa. 

Babu rubuce-rubuce da aka tabbatar daga zamanin Abbas ibn Firnas da suka bayyana  yadda jirgin sa yake, lissafi, ko bayanai na fasaha.

Wasu labarai sun ce akwai wani mai suna Armen Firman wanda ya yi ƙoƙari tashi kafin Abbas ibn Firnas, kuma wasu marubuta suna fuse labari da cewa Armen Firman da Abbas ibn Firnas sun zama ɗaya a tarihin Latin. 

A cikin labarin al-Maqqari ba a ambaci Armen Firman a fili ba a matsayin wanda ya shafi  Abbas, wanda ya sa wasu masana suna ganin cewa labari na Firman na iya zama haɓakawa daga baya. 

Yawan lokaci tsakanin rubuce-rubuce, fassarar harsuna, lalacewar littattafai, da tsananin juyin tarihi sun iya canza bayanan da muka sani.

Duk da waɗannan ƙalubalen, labarinsa ya rayu a cikin  al’ummomi, musamman a duniyar Musulunci da kuma a tsakanin masu sha’awar tarihi da fasaha a duk faɗin duniya.

Tasiri da Girmamawa

Ko da yake ƙoƙarinsa ba ta kai ga samar da jirgi mai injin ba, tasirin Abbas ibn Firnas ya zarce rayuwarsa:

A karkashin suna Ibn Firnas, akwai girmamawa a duniya: a Baghdad International Airport an kafa statue na shi. 

A Córdoba, a ƙasar Spain, an sanya sunan sa a jikin wani gada (bridge): Abbas ibn Firnás Bridge, a kan kogin Guadalquivir. 

A fannin koyarwa da tarihi, musamman a kasashe Musulmai, ana koyar da shi a matsayin fitaccen misali na fasaha da tunani a zamanin da.

Rubuce-rubuce na kimiyya, littattafai, shirye-shiryen tarihi, fina-finai da shirye-shiryen ilimi sun haɗa labarinsa a matsayin jigon tarihi da kirkira.

Wannan gabatarwa ta shimfiɗa tushen fahimta: wanene Abbas ibn Firnas, a wane zamani ya rayu, menene aka danganta masa, da inda labarinsa ya tsaya a tsakanin tarihi da tatsuniyoyi. A cikin sauran babin wannan rubutu, za mu shiga cikin Asalin Rayuwa (haihuwa, iyali, asalinsa), Ilmi da Ayyuka (astronomi, gilashi, agogo da sauransu), Gwajin Tashi ( yadda ya ƙera jirginsa, yadda ya yi ƙoƙari, da matsalolin da ya fuskanta), Tasirin Ayyukansa, da Tattaunawa tsakanin Gaskiya da Tatsuniyoyi. A ƙarshe za mu zuga darussan da za a iya koya daga rayuwarsa da tunaninta.